Zeszyt 1-2/2009
Strona redakcyjna
PRZEGLĄD ZAGADNIEŃ NAUKOWYCH - SURVEY OF SCIENTIFIC PROBLEMS
1.
CHORWACKIE TRZĘSIENIE ZIEMI 8 PAŹDZIERNIKA 1909 ROKU,
ANDRIJA MOHOROVIČIĆ I GRANICA MOHO
CROATIAN EARTHQUAKE OF 8 OCTOBER 1909,
ANDRIJA MOHOROVIČIĆ AND MOHO BOUNDARY
Marek GRAD - Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki UW
Streszczenie
W roku 1910 chorwacki sejsmolog Andrija Mohorovičić (1857-1936) opublikował ważną pracę Potres od 8.X.1909 (Trzęsienie ziemi 8 października 1909). W pracy tej studiował sejsmogramy trzęsienia ziemi w dolinie rzeki Kupy (Chorwacja) wraz z innymi wstrząsami z tego rejonu. Andrija Mohorovičić wydzielił dwie wyraźne pary fal podłużnych (P) i poprzecznych (S), których interpretacja doprowadziła go do wykrycia nieciągłości prędkości fal w Ziemi. Jej głębokość oszacował na 50 km, z prędkościami fal P 5,60 km/s powyżej i 7,747 km/s poniżej nieciągłości. Badania w następnych latach pokazały, że ostra nieciągłość sejsmiczna odkryta przez Mohorovičića występuje na całej Ziemi i oddziela skorupę od niżej leżącego płaszcza. Została ona nazwana nieciągłością Mohorovičića, lub w skróconej formie – Moho.
Nowa cyfrowa mapa głębokości Moho została skompilowana dla całej płyty europejskiej, rozciągającej się od grzbietu śródatlantyckiego na zachodzie po Ural na wschodzie oraz od Morza Śródziemnego na południu do Morza Barentsa i Spitsbergenu w Arktyce na północy. Płyta europejska ma liczącą 4,5 miliarda lat złożoną historię tektoniczną. Znajduje to odzwierciedlenie w dzisiejszej wielkoskalowej strukturze skorupy ziemskiej. W ogólności możemy wyróżnić w płycie europejskiej trzy ogromne domeny. Najstarsza, archaiczna i proterozoiczna charakteryzuje się skorupą o grubości 40-60 km, kontynentalna skorupa waryscyjska i alpejska ma grubość 20-40 km, a najmłodsza oceaniczna skorupa Atlantyku ma grubość 10-20 km.
Słowa kluczowe
Andrija Mohorovičić, skorupa ziemska, mapa granicy Moho
Cytowanie
Grad M., 2009, Chorwackie trzęsienie ziemi 8 X 1909 r., Andrija Mohorovičić i granica Moho. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 53-68
Summary
In 1910 the Croatian seismologist Andrija Mohorovičić (1857-1936) published his important paper "Potres od 8.X.1909" (Earthquake of 8 October 1909). In this paper he studied seismograms of an earthquake in the Kupa Valley (Croatia) together with other events from this region. Andrija Mohorovičić discriminated two distinct pairs of compressional (P) and shear (S) waves and their interpretation led him to discover the existence of the velocity discontinuity in the uppermost Earth. He evaluated the depth to be at 50 km, with P-wave velocities 5.60 km/s above and 7.747 km/s below. Studies during the next years showed that the sharp seismic discontinuity discovered by Mohorovičić was found worldwide, and that it separates crust from underlying upper mantle. It was named the Mohorovičić discontinuity, or Moho in abbreviated form.
The new digital Moho depth map is compiled for the whole European plate extending from the mid-Atlantic ridge in the west to the Ural Mountains in the east, and from the Mediterranean Sea in the south to the Barents Sea and Spitsbergen in the Arctic in the north. The European plate has a 4.5 Gy long and complex tectonic history. This is reflected in the present day large scale crustal structures. In general three large domains within the European plate crust are visible. The oldest Archean and Proterozoic crust has a thickness of 40-60 km, the continental Variscan and Alpine crust has a thickness of 20-40 km, and the youngest oceanic Atlantic crust has a thickness of 10-20 km.
Keywords
Andrija Mohorovičić, Earth's crust, Moho discontinuity map
Quotation
Grad M., 2009, Croatian earthquake of 8 October 1909, Andrija Mohorovičić and Moho boundary (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 53-68
2.
SYSTEM NAUK O ZIEMI — JEGO POWSTANIE I ROZWÓJ W POLSCE
(artykuł informacyjno–dyskusyjny)
THE SYSTEM OF EARTH SCIENCES — ITS ORIGINS AND DEVELOPMENT IN POLAND
Zdzisław MIKULSKI - Instytut Geografii Fizycznej WGSR UW
Streszczenie
W materiałach I Kongresu Nauki Polskiej (Referat Sekcji Nauk o Ziemi, 1951) przedmiot badań nauk o Ziemi został sprecyzowany następująco: „Nauki o Ziemi badają środowisko geograficzne i poszczególne jego elementy oraz odkrywają prawa przyrody kształtujące to środowisko. Dostarczają one wiadomości o warunkach naturalnych i środkach produkcji oraz o możliwościach ich opanowania, użytkowania i przeobrażania dla dobra społeczeństwa”.
W systemie nauk o Ziemi główne miejsce przypada geografii. Geografia I połowy XX w. podlegała powolnym przemianom, zachowując długo dwa podstawowe kierunki – fizyczny i ekonomiczny (dawniej antropogeograficzny). Wobec istnienia kilku kierunków badawczych w dawnej geografii fizycznej i usamodzielnienia się tych kierunków w odrębne dziedziny geografia fizyczna stała się już dziś zbiorem nauk fizykogeograficznych. Tak powstały dziedziny, a obecnie już samodzielne nauki: geomorfologia, klimatologia, hydrologia, biogeografia, geografia gleb, kompleksowa geografia fizyczna (dziś zwana geoekologią). Podobnie w geografii ekonomicznej, stanowiącej dziś raczej zespół nauk ekonomicznogeograficznych, powstały nowe dziedziny tej geografii, a to: ludności, rolnictwa, transportu, przemysłu, turyzmu. Odrębną dziedziną stała się już wcześniej geografia regionalna; takimi są też dydaktyka geografii, geografia historyczna i historia geografii.
Odrębnie rozwija się geologia, która w II połowie XX w. stanowiła już zespół nauk geologicznych, a w niej: geologia podstawowa – historyczna, dynamiczna i regionalna; mineralogia i petrografia, geochemia, hydrogeologia, geologia inżynierska o wyraźnie utylitarnym charakterze, coraz bardziej związana z geofizyką.
Geofizyka pojawiła się w końcu XIX w. Dopiero jednak utworzenie w 1919 r. Międzynarodowej Unii Geodezji i Geofizyki dało możliwość rozwinięcia w jej ramach unii specjalistycznych. Geofizyka, jako początkowo stosowany dział fizyki, miała swe źródło w naukach fizycznych i częściowo geografii fizycznej, a także w geologii. Jako przykład można podać meteorologię – wespół z szeroko pojętą klimatologią. Takim przykładem jest też hydrologia (początkowo jako hydrografia). Inaczej rozwijała się nauka o morzu – oceanografia/oceanologia.
Pozostałe nauki o Ziemi: geodezja, kartografia, a szczególnie gospodarka wodna, mają charakter bardziej utylitarny i są potraktowane pobieżniej, choć ich rola wyraźnie wzrasta.
W jakim kierunku pójdzie rozwój nauk o Ziemi? O tym dyskutowano 9-10 XI 2004 r. na konferencji Wydziału VII PAN (Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych) w związku z 25-leciem powstania Wydzialu. Sprawozdanie z konferencji, pod redakcją prof. Bogdana Ney’a, ukazało się drukiem w 2007 r. nakładem Wydzialu VII PAN oraz w „Przeglądzie Geofizycznym” (2009, nr 1-2).
Słowa kluczowe
nauki o Ziemi, system nauk o Ziemi, kongresy i organizacje specjalistyczne, komitety naukowe
Cytowanie
Mikulski Z., 2009, System nauk o Ziemi — jego powstanie i rozwój w Polsce. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 69-84
Summary
In the materials from the I Congress of Polish Science the subject of the research in Earth sciences was made precise as follows: “Earth sciences study the geographical environment and its individual elements; they also discover the laws of nature which form this
environment. They supply information on natural conditions and means of production and on the possibilities of their mastering, utilizing, and transforming for society’s welfare”.
In the system of Earth sciences geography holds the main place. In the first half of the 20th century, geography was slowly changing, with two basic directions: physical and economic. Since the main branches of physical geography gradually became independent sciences, physical geography itself soon evolved into a complex of physicogeographical sciences. In this way, disciplines — nowadays independent sciences — such as geomorphology, climatology, hydrology, biogeography, soil geography, geoecology, had been formed. Analogously, new branches of economic geography — nowadays independent economicogeographic sciences — such as geography of population, of agriculture, transport, industry, tourism had been created. Regional geography became a separate discipline even earlier, as did educational geography, historical geography, and history of geography.
Geology has developed separately; in the second half of the 20th century it was already a complex of geological sciences, including: basic geology (historical, dynamical and regional), mineralogy and petrography, hydrogeology, engineering geology (of a utilitarian character and closer related to geophysics).
Geophysics appeared at the end of the 19th century. But only the founding in 1919 of the International Union of Geodesy and Geophysics made it possible to develop this science within specialist unions. Geophysics, being originally an applied branch of physics, had its origin not only in physical sciences, but also in physical geography and in geology. An example of this is meteorology, together with climatology in the wide sense of this term. Another example is provided by hydrology (originally hydrography). The science of the sea, oceanography/oceanology, had a different development.
The remaining earth sciences — geodesy, cartography, and in particular water management — are of more utilitarian character and are discussed less thoroughly, although their role is clearly increasing.
What will be the direction of the development of Earth sciences in the future? This was the topic of the conference of the 7th Department (Earth and Mining Sciences) of the Polish Academy of Sciences, which took place on November 9-10, 2004 on the occasion of the 25th anniversary of the founding of the Department. The Conference Proceedings, edited by Prof. Bogdan Ney, were published in 2007, by the 7th Department of the Polish Academy of Sciences, and in “Geophysics Review” (2009, no. 1-2).
Keywords
Earth sciences, geosciences, system of Earth sciences, congresses and specialised organisations, scientific committees
Quotation
Mikulski Z., 2009, The system of Earth sciences — its origin and development in Poland (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 69-84
MATERIAŁY DO DZIEJÓW GEOFIZYKI - MATERIALS TO THE HISTORY OF GEOPHYSICS
3.
PROFESOR HENRYK B. ARCTOWSKI (1871–1958) JAKO GEOFIZYK (ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ)
PROFESSOR HENRYK B. ARCTOWSKI (1871–1958) – A POLISH GEOPHYSICIST (HIS BIOGRAPHY AND SCIENTIFIC ACTIVITY)
Sławomir MAJ - Instytut Geofizyki PAN
Streszczenie
Profesor Henryk Arctowski jest znany głównie jako znakomity badacz krain polarnych. Przedstawiona, oryginalnie ujęta, biografia uwypukla jego zaangażowanie w badania geofizyczne. Jego spuścizna naukowa z wypraw polarnych dotyczy wielu dziedzin geofizyki: tektoniki i petrografii, glacjologii, meteorologii, oceanologii oraz optyki atmosfery.
Henryk Arctowski zajmował się też zagadnieniami klimatycznymi i heliogeofizyką. Dowodem uznania jego osiągnięć w tych dziedzinach jest to, że Narodowa Akademia Nauk Stanów Zjednoczonych przyznaje od 1969 r. medal im. Henryka Arctowskiego za wybitne wyniki w badaniach heliofizyki i w badaniach związków Słońce – Ziemia.
Biografia podkreśla również niezwykły patriotyzm Profesora Arctowskiego, jego wkład w prace Komisji do Spraw Polski na konferencję pokojową w Wersalu oraz jego zaangażowanie w rozwój nauk geofizycznych w II Rzeczypospolitej podczas jego pracy w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Świadczy o tym również fakt zmiany rodowego nazwiska – Artzt - na polsko brzmiące – Arctowski.
Słowa kluczowe
Henryk Arctowski, Medal Arctowskiego, Belgica
Cytowanie
Maj. S., 2009, Profesor Henryk B. Arctowski (1871–1958) jako geofizyk (życie i działalność). Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 7-18
Summary
Professor Henryk Arctowski is mainly known as a famous polar researcher. The present biography puts emphasis on his accomplishments in geophysics. His output of polar expeditions concerns many fields of geophysics: tectonics, petrography, glaciology, meteorology, oceanology, and atmospheric optics. He was also interested in climatology and heliogeophysics. To pay tribute to his achievements in these fields, the National Academy of Sciences, USA, established the Arctowski Medal that has been awarded, since 1969, for studies in solar physics and solar-terrestrial relationships. The biography also underlines a great patriotism of Professor Arctowski, his contribution to the Commission for Polish Affairs at the Peace Conference in Versaille, and merits for the progress of geophysical sciences in Poland during his work at the Jan Kazimierz University in Lwow. The patriotic feeling motivated him to modify his family surname Artzt into a Polish-sounding name of Arctowski.
Keywords
Henryk Arctowski, Arctowski’s Medal, Belgica
Quotation
Maj. S., 2009, Professor Henryk B. Arctowski (1871–1958) a polish geophysicist (his biography and scientific activity) (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 7-18
4.
HENRYK ARCTOWSKI – PIONIER BADAŃ WPŁYWU AKTYWNOŚCI SŁOŃCA NA ZMIANY POGODY I KLIMATU
HENRYK ARCTOWSKI - THE PIONEER OF STUDIES OF THE SUN ACTIVITIES INFLUENCE ON CLIMATE AND WEATHER CHANGES
Andrzej KUŁAK - Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego - Kraków
Streszczenie
Henryk Arctowski zajmował się badaniami zmienności Słońca i jego wpływu na klimat Ziemi przez wiele lat swojego naukowego życia. Najważniejszy, mało znany wynik badań, opublikował w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. Po raz pierwszy wykazał, że korelacja pomiędzy powierzchnią plam słonecznych a wartością stałej słonecznej jest dodatnia. Dzięki doskonałemu warsztatowi naukowemu był w stanie uzyskać ten wynik, mimo niedoskonałości ówczesnych pomiarów stałej słonecznej na powierzchni Ziemi. Dzisiaj, gdy kolejna generacja pyrheliometrów satelitarnych codziennie potwierdza zależność Arctowskiego, powinniśmy o tym pamiętać.
Słowa kluczowe
klimat, stała słoneczna, plamy słoneczne
Cytowanie
Kułak A., 2009, Henryk Arctowski — pionier badań wpływu aktywności Słońca na zmiany pogody i klimatu. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 19-24
Summary
Henryk Arctowski was involved in the studies of the Sun changeability and its influence on the Earth climate for many years of his scientific career. The most important, yet little known, studies result was published in the forties of the previous century. For the first time he showed that the correlation between the sunspots area and the value of the solar constant is positive. Thanks to his perfect scientific workshop he was able to obtain this result despite the imperfections of the measurements of the solar constant on the Earth surface in his times. Nowadays, when the next generation of satellite pyrheliometers confirms Arctowski’s correlation every day, we should remember about it.
Keywords
climate, solar constant, sunspot number
Quotation
Kułak A., 2009, Henryk Arctowski — the pioneer of studies of the Sun activities influence on climate and weather changes (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 19-24
5.
WKŁAD PROFESORA HENRYKA ARCTOWSKIEGO W STOSOWANIE NOWYCH METOD GEOFIZYCZNYCH W BADANIACH GEOLOGICZNYCH
PROFESSOR HENRY ARCTOWSKI`S CONTRIBUTION TO APPLYING OF NEW GEOPHYSICAL METHODS INTO GEOLOGICAL STUDY IN POLAND
Elżbieta KRÓL - Instytut Geofizyki PAN
Streszczenie
Profesor Henryk Arctowski – jako organizator i szef Katedry Geofizyki i Meteorologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie ( przekształconej wkrótce po jej powstaniu w Instytut Geofizyki i Meteorologii UJK) – w całym okresie międzywojennym kładł duży nacisk na wdrożenie i rozwój nowych metod geofizycznych w Polsce, w celu ich wykorzystania w poszukiwaniu złóż użytecznych surowców mineralnych.
Profesor jako pierwszy zwrócił uwagę na znaczenie metody grawimetrycznej w poszukiwaniu złóż soli potasowych na Niżu Polskim. Doprowadził do uruchomienia dwóch obserwatoriów ziemskiego pola magnetycznego w Daszawie k/Stryja i w Janowie k/ Lwowa, co m. in. umożliwiło szersze prace terenowe polegające na pomiarach składowych geomagnetycznych, których wyniki mogły być odpowiednio redukowane na określony moment czasu. Duże zasługi miał również w wdrożeniu badań geotermicznych w szybach naftowych na Podkarpaciu oraz badaniach geochemicznych składu ropy naftowej wydobywanej na tym obszarze.
Pomimo tego, że głównym kierunkiem zainteresowań naukowych profesora Henryka Arctowskiego była meteorologia i klimatologia, zadbał on o równomierny rozwój badań geofizycznych w stworzonym na Uniwersytecie Lwowskim ośrodku, nie zaniedbując fizyki litosfery i kształcenia kadr dla tej dziedziny badań.
Świadczy o tym spis publikacji z fizyki litosfery oraz prac dotyczących analizy chemicznej ropy naftowej ze złóż podkarpackich autorstwa Henryka Arcowskiego i jego współpracowników oraz absolwentów studiów geofizycznych na UJK we Lwowie z lat 1921- 1939, zamieszczony na końcu artykułu, który zawiera łącznie 36 pozycji.
Słowa kluczowe
geofizyka poszukiwawcza: grawimetria, geotermia, magnetyzm ziemski
Cytowanie
Król E., 2009, Wkład Profesora Henryka Arctowskiego w stosowanie nowych metod geofizycznych w badaniach geologicznych. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 25-32
Summary
Professor Henry Arctowski as the organizer and Director of Institute of Geophysics and Meteorology at the Jan Kazimierz University in Lvov (between 1921 and 1939 years) put the great attention into well balanced development of modern geophysical research methods of physics of lithosphere such as: gravimetric prospection, geomagnetism, geothermic measurements in oil pits etc.
In spite of his main scientific interest: meteorology and climatology he and the members of staff of directed Institute have published 36 papers connected to physics of lithosphere and geophysical prospecting in the mentioned above period. The list of them is printed in the end of this paper.
Keywords
prospecting geophysics: gravimetry, geothermy, geomagnetism
Quotation
Król E., 2009, Professor Henryk Arctowski’s contribution to applying of new geophysical methods into geological study in Poland (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 25-32
6.
ORGANIZACJA ŻYCIA NAUKOWEGO W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM WE LWOWIE
HIGHER EDUCATION IN LVOV IN THE PERIOD BETWEEN THE TWO WORLD WARS
Jerzy KOWALCZUK - Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica - Kraków
Streszczenie
Lwów w okresie dwudziestolecia międzywojennego był obok Warszawy, Krakowa i Wilna, jednym z miast Polski, które stanowiły o świetności Rzeczpospolitej. Druga wojna światowa obaliła gmach RP, miasta kresowe Lwów i Wilno znalazły się poza kordonem, a przecież ich kultura, nauka i sztuka, wraz z nauką, kulturą i sztuką Krakowa i Warszawy, stanowiły przez lata o świetności Polski.
Dziś o Lwowie (o Wilnie też) trzeba mówić w czasie przeszłym. Przez długie dziesięciolecia w PRL o Lwowie milczano, tej nazwy nie było w szkole, książce, radiu, prasie, telewizji.
We Lwowie w okresie dwudziestolecia międzywojennego funkcjonowało pięć uczelni wyższych: Uniwersytet im. Jana Kazimierza (UJK), Politechnika Lwowska, Akademia Handlu Zagranicznego, Akademia Medycyny Weterynaryjnej oraz Konserwatorium Muzyczne, a także: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, muzea (przeszło 20), Teatr Wielki, biblioteki uczelni wyższych i wiele innych ośrodków kultury, sztuki i nauki. To one stanowiły o świetności Miasta, Miasta wielu pamiątek narodowych, budowli historycznych, siedziby trzech archidiecezji – metropolii (rzymsko-katolickiej, grecko-katolickiej i ormiańskiej, miejsca słynnych Targów Wschodnich i Panoramy Racławickiej.
Katedra Geofizyki i Meteorologii UJK pod kierownictwem prof. Henryka Arctowskiego, jedyna w ówczesnym polskim szkolnictwie wyższym, podejmowała te kierunki badawcze, które miały charakter interdyscyplinarny i przyczyniały się do rozpoznawania obszarów Polski Południowo-Wschodniej pod względem surowcowym.
Profesor H. Arctowski skupił wokół siebie grono wybitnych pracowników nauki, którzy po II wojnie światowej, zmuszeni do opuszczenia Lwowa i swoich placówek naukowych, podjęli rekonstrukcję geofizycznych ośrodków badawczych w wielu miastach Polski w jej granicach powojennych.
Słowa kluczowe
Lwów, Uniwersytet im. Jana Kazimierza, Politechnika Lwowska, Akademia Handlu Zagranicznego, Akademia Medycyny Weterynaryjnej, Konserwatorium Muzyczne, Katedra Geofizyki i Meteorologii UJK, prof. Henryk Arctowski
Cytowanie
Kowalczuk J., 2009, Organizacja życia naukowego w dwudziestoleciu międzywojennym we Lwowie. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 33-52
Summary
In the period between the two World Wars, Lvov played a significant cultural role alongside other Polish cities: Warsaw, Krakow and Vilnius. During the Second World War the Republic of Poland lost its independence. The Eastern cities such as Lvov and Vilnius, together with their cultural impact were not any longer part of the country.
Nowadays we can talk about Lvov and Vilnius in the past tense. In the Peoples’ Republic of Poland (PRL) Lvov was not mentioned in schools, books, radio, press, and television.
In the 1920s, there were five universities in Lvov: The Jan Kazimierz University, The School of Polytechnics, The Academy of International Trade, The University of Veterinary Medicine, and The Academy of Music. In the city there were also: The Ossolinski National Institute, over 20 museums, The Great Theatre, libraries and many other cultural and educational centres. Lvov, with its many national treasures and historic buildings, was the seat of three archdioceses (Roman-Catholic, Greek-Catholic and Armenian). Moreover, it also
featured the famous Eastern Trade Market and was the place where Panorama of Raclawice was displayed.
Professor Henryk Arctowski was the head of the Faculty of Geophysics and Meteorology UJK. At that time it was the only faculty in Poland which led interdisciplinary studies involved in the research of mineral resources of the South-Eastern area of Poland.
After the World War II many fine scientists, who had been working with Professor H. Arctowski, were forced to leave Lvov. Later on they got involved in the reconstruction of Geophysical Institutions in Poland within its new borders.
Keywords
Lvov, Jan Kazimierz University (UJK), The school of Polytechnic in Lvov, Academy of International Trade, University of Veterinary Medicine, Academy of Music, Faculty of Geophysics and Meteorology UJK, Professor Henryk Arctowski
Quotation
Kowalczuk J., 2009, Higher education in Lvov in the period between the two World Wars (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 33-52
7.
INSPIRUJĄCA KSIĄŻKA „ZASADY METEOROLOGII” MAURYCEGO PIUSA RUDZKIEGO
THE INSPIRATING BOOK „PRNCIPLES OF METEOROLOGY” BY MAURYCY PIUS RUDZKI
Janina TREPIŃSKA - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ - Kraków
Streszczenie
Opracowanie przedstawia książkę – podręcznik napisaną prawie sto lat temu przez profesora Maurycego Piusa Rudzkiego (1862-1916). Książka powstała w pierwszych 15 latach XX wieku. Tytuły 7 rozdziałów oddają zawartość książki: I. Atmosfera, para, chmury, II. Kondensacja, III. Statyka atmosfery. Wzór barometryczny, IV. Wiatry, V. Promieniowanie, VI. Niektóre wiadomości z praktyki meteorologicznej, VII. Przepowiadanie pogody. Książka podaje mnóstwo szczegółowych informacji, zgodnie ze stanem ówczesnych wyników badań. Autor przestudiował wiele książek i pojedynczych artykułów, które były publikowane w tym czasie (łącznie 214) z prawie całej Europy, napisanych w językach: francuskim, angielskim, niemieckim, rosyjskim i polskim. Liczni uczeni i studenci – geofizycy, fizycy, pracujący w uniwersytetach na ziemiach polskich mogli znaleźć wiele interesujących kwestii na stronach tej książki. Prezentuje ona stan wiedzy z meteorologii i fizyki atmosfery i może być bardzo dobrą podstawą do porównania ze współczesną meteorologią i klimatologią. Jest także znakomitym świadectwem rozwoju nauki w ciągu ostatnich 90 lat. Pozwala na uświadomienie sobie rewolucji naukowej, która miała miejsce w ostatnim wieku.
Słowa kluczowe
fizyka atmosfery, meteorologia, kondensacja, cyrkulacja, promieniowanie
Cytowanie
Trepińska J., 2009, Inspirująca książka „Zasady meteorologii” Maurycego Piusa Rudzkiego. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 85-102
Summary
The paper presents the handbook written almost one hundred years ago by Professor M.P.Rudzki (1862-1916). It was created in the first 15 years of the XX century. The titles of seven chapters give some notion of the contents: I. Atmosphere, water-vapor, clouds; II. Condensation; III. Static of atmosphere. Barometric formula; IV. Winds; V. Radiation; VI. Some knowledge about meteorological practice; VII. Weather forecast. The book contains a lot of detailed information, in accordance with the results of contemporary researches. The Author studied many books and single science articles (together 214) from almost all Europe, written in French, English, German, Russian and Polish, which were published at that time. Each scientist and student – geophysicist, physicist working on university on Polish lands could find many things in the pages of this book. It represents the level of knowledge from meteorology and physic of atmosphere of that time and can be very good base to the comparison in the recent meteorology or climatology. The book is good testimony too, to the development of science during the last 90 years. It allows to look on the revolution in many explorations, which taken place over the last century.
Keywords
physic of atmosphere, meteorology, condensation, circulation, radiation
Quotation
Trepińska J., 2009, The inspirating book “Principles of meteorology” by Maurycy Pius Rudzki (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 85-102
8.
HISTORIA OBSERWATORIUM HOHENPEISSENBERG
THE HISTORY OF HOHENPEISSENBERG OBSERVATORY
Stanisław KĘPA - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ - Kraków
Streszczenie
Artykuł zawiera historię najstarszego górskiego obserwatorium meteorologicznego na świecie. Jest nim, położone w południowej Bawarii w Niemczech, obserwatorium Hohenpeiβenberg. Z punktu widzenia meteorologii ma ono dużą wartość, gdyż ma m.in. najdłuższą na świecie, jednorodną serię obserwacyjną temperatury powietrza w górach. W pracy ta przedstawiono okoliczności powstania tej instytucji, jej późniejsze zmagania o przetrwanie oraz XX-wieczny rozwój i wzrost znaczenia.
Słowa kluczowe
Hohenpeiβenberg, obserwatorium, augustianie, badania
Cytowanie
Kępa S., 2009, Historia obserwatorium Hohenpeiβenberg. Przegląd Geofizyczny, z. 1-2, 103-110
Summary
This paper contains history of the oldest mountain meteorological observatory in the world. It is Hohenpeiβenberg observatory which is lying in the southern Bavaria in Germany. With a point of view of meteorology it has great value, because it have i.a. the longest, homogeneous observational series of air temperature in the mountains. This article presents circumstances of observatory’s establishment, fight for survival and observed in XX century development and growth of significance.
Keywords
Hohenpeiβenberg, observatory, Augustinians, research
Quotation
Kępa S., 2009, The history of Hohenpeiβenberg observatory (in polish), Review of Geophysics, z. 1-2, 103-110
KRONIKA - CHRONICLE
9.
Profesor Henryk Bronisław Arctowski (1871–1958) jako geofizyk (Warszawa, 16 XII 2008)
Zbigniew Czechowski - Polskie Towarzystwo Geofizyczne
Z ŻYCIA TOWARZYSTWA - FROM THE SOCIETY ACTIVITIES
10.
Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Geofizycznego w okresie 2005–2008
Jerzy Szkutnicki - Polskie Towarzystwo Geofizyczne
11.
Walne Zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Geofizycznego
Elżbieta Król, Janina Fudała - Polskie Towarzystwo Geofizyczne
RECENZJE - REVIEWS
12.
Recenzje
Tekst / Artykuł