Zeszyt 1-2/2013
Strona redakcyjna
ORYGINALNE PRACE I PRZYCZYNKI - PAPERS AND CONTRIBUTIONS
1.
FREKWENCJA MAKROTYPÓW CYRKULACJI ŚRODKOWOTROPOSFERYCZNEJ WEDŁUG KLASYFIKACJI WANGENGEJMA-GIRSA W OKRESIE ZIMOWYM A POLE CIŚNIENIA ATMOSFERYCZNEGO NAD EUROPĄ I PÓŁNOCNĄ AZJĄ
FREQUENCY OF MID-TROPOSPHERIC CIRCULATION MACRO-TYPES FOLLOWING WANGENGEJM-GIRS CLASSIFICATION DURING WINTER PERIOD AND THE ATMOSPHERIC PRESSURE FIELD OVER EUROPE AND NORTH ASIA
Andrzej A. MARSZ - Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej Wydziału Nawigacyjnego Akademii Morskiej w Gdyni
Streszczenie
Procesy cyrkulacyjne w środkowej troposferze sterują procesami cyrkulacji dolnej, dzięki czemu częstość występowania środkowotroposferycznych fal długich w określonych położeniach może stanowić syntetyczną klimatyczną charakterystykę przepływów w dolnej troposferze. W pracy przeanalizowano związki zachodzące między frekwencją makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznych Wangengejma-Girsa a polem ciśnienia na poziomie morza (SLP) w okresie zimowym nad obszarem strefy umiarkowanej Europy i północnej Azji (40-65°N, 10°W-130°E). Zima rozumiana jest jako okres od grudnia do marca włącznie, badaniami objęto okres 1951-2010. Przeprowadzona analiza wykazała bardzo silne związki między frekwencją makrotypów W i E według klasyfi kacji Wangengejma-Girsa a polem ciśnienia (rys. 6). Ze wzrostem frekwencji makrotypu W w czasie zimy silnie spada ciśnienie w północnej części Europy i Azji, rośnie na pograniczu strefy umiarkowanej z subtropikami, co prowadzi do dominacji cyrkulacji strefowej, sięgającej na północy w głąb Syberii (do 120-125°E). W przypadku wzrostu frekwencji makrotypu E rozkład przestrzenny zmian SLP jest odwrotny, a zasięg Wyżu Azjatyckiego silnie rozciąga się na północo-zachód. W rezultacie zmian frekwencji makrotypów W i E wytwarza się zimą „huśtawka” zmian ciśnienia między południową a północną częścią strefy umiarkowanej, najsilniejsza nad obszarem zachodniej i środkowej Europy. Wzrost frekwencji makrotypu C powoduje najsilniejsze deformacje pola SLP na obszarze wokół Morza Północnego (wzrost ciśnienia), słabsze w rejonie Kazachstanu (spadek SLP). Na pozostałych obszarach przy zmianach frekwencji makrotypu C zmiany SLP są statystycznie nieistotne. Obserwowane w latach 1951-2010 zmiany frekwencji makrotypów W, E i C, poprzez ich wpływ na kształtowanie pola SLP, dobrze objaśniają występujące w tym okresie zmiany temperatury powietrza na rozpatrywanym obszarze.
Słowa kluczowe
cyrkulacja atmosferyczna, makrotypy Wangengejma-Girsa, Europa, NW Azja, zima
Cytowanie
Marsz A.A., 2013, Frekwencja makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznej według klasyfikacji Wangengejma-Girsa w okresie zimowym a pole ciśnienia atmosferycznego nad Europą i północną Azją, Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 3-24
Summary
Circulation processes in the mid- troposphere control the lower circulation processes. Thanks to this frequency of long mid-tropospheric waves in certain positions may be a synthetic climatic characteristics of the flows in the lower troposphere. The study is analyzing the relationships between the frequency of mid-tropospheric circulation Wangengejm-Girs macro-types and sea level pressure (SLP) in Winter over the area of moderate zones of Europe and North Asia (40-65°N, 10°W-130°E). Winter is defined as the period from December to the end of March. The study covered the period 1951-2010. The analysis showed a very strong corelation between the frequency of W and E macro-types according to the Wangengejm-Girs classification and pressure fi eld (Fig. 6, E).In Winter the increase of frequency of macro-type W causes a visible fall of pressure in the northern part of Europe and Asia, and increase in pressure on the border of the moderate zone with the subtropical zone. This leads to the dominance of the zonal circulation extending north into Siberia (up to 120-125 °E). In case of the increase in frequency of macro-type E, spatial distribution of SLP changes is reversed, and the range of the Asian High extends far to the north-west. In Winter the dominance of macro-type E leads to a blockade with the center over the Ural region - NE Europe. Changes in a frequency of macro-
types W and E create a “swing” of pressure, and changes between southern and northern part of the temperate zone. It is the strongest over the area of western and central Europe. The increase in
frequency of macro-type C causes the strongest deformation of SLP fields in the area around the North
Sea (increase in pressure) and weaker deformation in the region of Kazakhstan and Western Siberia (decrease in SLP). In other areas changes in frequency of macro-type C do not result in SLP changes which are statistically significant. The observed changes in the frequency of macro-types W, E and C, over the period 1951-2010, their influence on the SLP field, explain in a very good way, the changes in air temperature in the examined area observed during this period.
Keywords
atmospheric circulation, Wangengejm-Girs circulation patterns, Europe, NW Asia, Winter
Quotation
Marsz A.A., 2013, Frequency of mid-tropospheric circulation macro-types following Wangengejm-Girs classification during winter period and the atmospheric pressure field over Europe and North Asia (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 3-24
2.
NIEZWYKLE CHŁODNE SEZONY LETNIE W EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ (1951-2010)
EXCEPTIONALLY COOL SUMMERS IN CENTRAL AND EASTERN EUROPE (1951-2010)
Urszula KOSSOWSKA-CEZAK - Zakład Klimatologii UW,
Robert TWARDOSZ - Zakład Klimatologii UJ
Streszczenie
W pracy podjęto zagadnienie występowania niezwykle chłodnych sezonów letnich (NZL) – zjawiska rzadkiego, ale wywołującego wiele negatywnych skutków, m.in. w rolnictwie, gospodarce i turystyce. Określono zasięg przestrzenny i dokonano charakterystyki termicznej tych sezonów na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej. Badania oparto na wartościach średnich miesięcznych temperatury powietrza (od czerwca do sierpnia) oraz liczby dni z temperaturą maksymalną >25, >30 i >35oC i minimalną >20oC z 59 stacji meteorologicznych z lat 1951-2010. Za NZL przyjęto te, w których średnia temperatura powietrza była niższa od średniej z 60-lecia na danej stacji przynajmniej o 2 odchylenia standardowe (ttśr.-2σ). NZL nie występują na całym obszarze; wystąpiły na 34 spośród 59 stacji (58% stacji), po jednym lub dwa w ciągu 60 lat, głównie w północnej połowie obszaru. Wyłoniono 6 NZL: w roku 1962, 1969, 1976, 1978, 1984 i 1994, które swym zasięgiem objęły przynajmniej 5% stacji. Średnia temperatura powietrza w NZL była zwykle niższa od średniej wieloletniej o 2-3oC. W NZL jeden z miesięcy mógł być również niezwykle chłodny, ale w większości przypadków (58%) o niezwykle niskiej średniej temperaturze w sezonie decydowało długotrwałe utrzymywanie się względnie niskiej temperatury we wszystkich miesiącach lata.
Słowa kluczowe
temperatura powietrza, anomalia temperatury, chłodne lata, dni upalne, Europa Środkowa, Europa Wschodnia
Cytowanie
Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2013, Niezwykle chłodne sezony letnie w Europie Środkowej i Wschodniej (1951-2010), Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 25-40
Summary
The authors analysed the occurrence of exceptionally cold summer seasons (ECS). The phenomenon is rare, but can cause several adverse effects on agriculture, industry and tourism. The study involves the spatial extent and thermal profiling of such seasons in Central and Eastern Europe. Input data included average monthly temperature (June-August) and the number of days with a maximum temperature >25, >30 and >35oC and a minimum temperature >20oC, recorded at 59 weather stations during the period 1951-2010. An ECS was defined as having an average temperature lower than the 60-year average at a given station by at least 2 standard deviations (ttav. -2σ). The study showed that ECS only occurred in some parts, mostly northern, of the study area, at 34 of the 59 stations (58%), and never more than twice at a given station. Six such seasons were identified that covered at least 5% of all stations at a time, including 1962, 1969, 1976, 1978, 1984 and 1994. The average air temperature of an ECS was normally 2-3oC lower than the long-term average. Some ECS also had an exceptionally cold month, but in most cases (58%) the seasonal criterion of exceptional coldness was met due to the persistence of relatively low temperatures during all of the summer season.
Keywords
air temperature, temperature anomaly, cool summer, hot day, Central and Eastern Europe
Quotation
Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2013, Exceptionally cold summer seasons in Central and Eastern Europe (1951-2010) (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 25-40
3.
SALDO PROMIENIOWANIA I HIGROKLIMATYCZNE WARUNKI WEGETACJI W POLSCE
NET RADIATION AND HYGROCLIMATIC CONDITIONS OF VEGETATION IN POLAND
Krzysztof KOŻUCHOWSKI - Instytut Nauk Leśnych – Filia UŁ w Tomaszowie Mazowieckim
Streszczenie
W artykule przedstawiono wyniki oceny radiacyjnego wskaźnika suchości klimatu Polski. Wskaźnik jest określony jako stosunek salda promieniowania długo- i krótkofalowego powierzchni czynnej (Rn) do energii ciepła parowania odpowiadającej rocznej sumie opadów: RIA=Rn/LP, gdzie L jest ciepłem parowania (2,48 MJ/kg), P – sumą opadów (mm) (Budyko, 1975). Przyjmując średnią roczną sumę opadów na obszarze Polski nizinnej (<300 m n.p.m.) wynoszącą 592 mm i średnie saldo promieniowania 1344 MJ/m2 rok, otrzymano średnią wartość wskaźnika suchości klimatu RIA=0,92 (tab. 1). Ekosystemy leśne występują w klimatach, które charakteryzuje wskaźnik suchości 1/3 klimat Polski, bilans promieniowania, ciepło parowania, opady, wskaźnik suchości opadu, warunki higroklimatyczne wegetacji roślin Kożuchowski K., 2013, Bilans promieniowania i higroklimatyczne warunki wegetacji w Polsce, Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 41-54Słowa kluczowe
Cytowanie
Summary
The paper presents the evaluation of the radiant index of aridity for Poland’s climate. This index is defi ned as the ratio of annual value of the long- and shortwave net radiation of the active surface (Rn) to the heat energy required to vaporization of the annual precipitation total: RIA=Rn/LP, where L is vaporization heat (2.48 MJ/kg), P – precipitation total (mm) [Budyko, 1975]. It has been assumed that average annual precipitation throughout Polish lowlands (<300 m a.s.l.) equals 592 mm, net radiation equals 1344 MJ/m2 year, and thus RIA=0.92 (table 1). Forest ecosystems are to be found in climates where 1/3 Climate of Poland, radiation balance, heat of vaporization, precipitations, index of climate aridity, hygroclimatic conditions of plant vegetation Kożuchowski K., 2013, Net radiation and hygroclimatic conditions of vegetation in Poland (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 41-54Keywords
Quotation
KOMUNIKATY NAUKOWE - SHORT REPORTS
4.
DNI PRZYMROZKOWE W WARSZAWIE (1976-2005)
FROST DAYS IN WARSAW (1976-2005)
Monika LISOWSKA - Zakład Klimatologii UW – Warszawa
Streszczenie
Na podstawie wartości temperatury maksymalnej i minimalnej z trzydziestolecia 1976-2005, z dwóch stacji meteorologicznych w Warszawie – peryferyjnej na Okęciu i śródmiejskiej na Uniwersytecie Warszawskim – obliczono średnią miesięczną liczbę dni przymrozkowych (z temperaturą minimalną poniżej 0°C i maksymalną powyżej 0°C), a także wyznaczono okres ich występowania w ciągu roku. Na podstawie zmodyfi kowanego Kalendarza typów cyrkulacji według Lityńskiego i danych o masach powietrznych określono prawdopodobieństwo pojawiania się przymrozków podczas dni o określonych typach cyrkulacji i adwekcji poszczególnych mas powietrznych. Dni przymrozkowe występują od października do kwietnia, a sporadycznie także we wrześniu i maju. Są najczęstszymi dniami charakterystycznymi w Warszawie, najwięcej jest ich w marcu, a najmniej w październiku i kwietniu. Długość okresu przymrozkowego jest o ponad 25 dni dłuższa na stacji peryferyjnej niż na śródmiejskiej. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia przymrozków jest związane z adwekcją powietrza arktycznego oraz polarnego kontynentalnego. Na Okęciu zaobserwowano wyraźną zależność występowania dni przymrozkowych od typu cyrkulacji. Na stacji śródmiejskiej warunki lokalne modyfikują znacząco wpływ cyrkulacji na pojawianie się przymrozków.
Słowa kluczowe
dzień przymrozkowy, cyrkulacja atmosferyczna, masy powietrzne, Warszawa
Cytowanie
Lisowska M., 2013, Dni przymrozkowe w Warszawie (1976-2005), Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 55-66
Summary
weather stations in Warsaw – Okęcie and the University – calculated average monthly number of frost days (with a minimum temperature below 0°C and maximum over 0°C) and determination the periods of their occurrence during the year. Atmospheric circulation was characterized by using modified Calendar of circulation types after Lityński and air masses. Then was determined its influence on occurrence of frost days. In addition has been calculated probability of exceeded certain values of minimum air temperature during the frost days in each air mass. The results are presented as a cumulative distribution function. Frost days during the year are most common in March. Approximately half days in this month is frostiness. Frost days are related with anticyclonic types and airflow from eastern sector. The highest probability of their occurrence is in arctic and continental polar air masses.
Keywords
frost day, atmospheric circulation, air masses, Warsaw
Quotation
Lisowska M., 2013, Frost days in Warsaw (1976-2005) (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 55-66
MATERIAŁY DO DZIEJÓW GEOFIZYKI - MATERIALS TO THE HISTORY OF GEOPHYSICS
5.
MAURYCY PIUS RUDZKI – TWÓRCA POLSKIEJ GEOFIZYKI
MAURYCY PIUS RUDZKI – THE PIONEER OF POLISH GEOPHYSICS
Katarzyna DORMUS - Katedra Historii Oświaty i Wychowania UP — Kraków
Streszczenie
Maurycy Pius Rudzki jest jednym z twórców rodzącej się u schyłku XIX w., dyscypliny naukowej – geofi zyki. Po studiach przyrodniczych na uniwersytetach we Lwowie i Wiedniu pracował na wyższych uczelniach rosyjskich w Charkowie i Odessie. Powróciwszy do kraju osiadł w Krakowie. 1 XI 1895 r.
objął kierownictwo Katedry Geofizyki Matematycznej i Meteorologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Była to pierwsza w Europie katedra geofi zyki. W 1902 r. Rudzki został dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego w Krakowie, gdzie prowadził systematyczne badania meteorologiczne, magnetyczne
i grawimetryczne. Zorganizował tam też jedną z pierwszych stacji sejsmologicznych w Europie.
Rudzki jest autorem wielu wybitnych prac z dziedziny fi zyki Ziemi oraz autorem znakomitych
podręczników Fizyka Ziemi, Astronomia teoretyczna i Zasady meteorologii.
Słowa kluczowe
Maurycy Pius Rudzki, geofi zyka, fi zyka Ziemi, Uniwersytet Jagielloński
Cytowanie
Dormus K., 2013, Maurycy Pius Rudzki – twórca polskiej geofizyki, Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 67-80
Summary
Maurycy Pius Rudzki was one of the pioneers of geophysics, an academic discipline that came
to being towards the end of the 19th century. After completing his science degree at universities in
Lviv and Vienna, Rudzki worked at Russian higher education institutions in Kharkiv and Odessa. Afterwards, he came back to his home country and settled in Krakow. On November 1st, 1895, Rudzki took charge of the Chair of Mathematical Geophysics and Meteorology at the Jagiellonian University. It was the fi rst Chair of Geophysics in Europe. In 1902, Rudzki became the director of the Krakow
Observatory, where he conducted meteorological, magnetic and gravimetric research. There, Rudzki also set up one of the fi rst seismological stations in Europe. Rudzki wrote numerous prominent works devoted to the physics of Earth. In addition, he authored several distinguished textbooks, including The Physics of Earth, Theoretical Astronomy and The Rules of Meteorology.
Keywords
Maurycy Pius Rudzki, geophysics, the physics of Earth, Jagiellonian University
Quotation
Dormus K., 2013, Maurycy Pius Rudzki – the pioneer of Polish geophysics (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 67-80
6.
PROF. LUCJAN GRABOWSKI (1871-1941) – DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA NA UNIWERSYTECIE JAGIELLOŃSKIM I NA POLITECHNICE LWOWSKIEJ
PROF. LUCJAN GRABOWSKI (1871-1941) – SCIENTIFIC STUDIES AT JAGIELLONIAN UNIVERSITY AND LVOV TECHNICAL UNIVERSITY
Jerzy KOWALCZUK - Akademia Górniczo-Hutnicza — Kraków
Streszczenie
Sto pięćdziesiąta rocznica urodzin prof. M.P. Rudzkiego skłoniła autora do omówienia związków, jakie łączyły dwie uczelnie: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie i Politechnikę Lwowską we Lwowie w dziedzinie nauk o Ziemi. Na tym tle na przypomnienie zasługuje postać prof. L.K. Grabowskiego – wybitnego badacza z dziedziny astronomii, geodezji i geofi zyki. Był on uczniem i kontynuatorem dzieła Prof. M.P. Rudzkiego.
Słowa kluczowe
Uniwersytet Jagielloński, Kraków; Politechnika Lwowska, Lwów; A. Mohorovičić; M.P. Rudzki; L.K. Grabowski
Cytowanie
Kowalczuk J., 2013, Prof. Lucjan Grabowski (1871-1941) – działalność naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Politechnice Lwowskiej, Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 81-92
Summary
The celebration of one hundred-and-fi ftieth birth anniversary of prof. M.P. Rudzki becomes a suitable occasion to remember the cooperation and joined effort that the two universities (Jagiellonian University and Lvov Technical University) put into the development of Earth ralated studies. The fi gure who deserves special credit in that respect is Professor L.K. Grabowski, the imminent scholar in the fi eld of astronomy, geodesy and geophisics. Grabowski was a student of Prof. M.P. Rudzki and carried out his work.
Keywords
Jagiellonian University, Cracow; Polytechnic Lvov; AGH-University of Science and Technology, Cracow
Quotation
Kowalczuk J., 2013, Prof. Lucjan Grabowski (1871-1941) – scientifi c studies at Jagiellonian University and Lvov Technical University (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 81-92
7.
Z ARCHIWUM PROFESORA TADEUSZA OLCZAKA (1907-1983): BIEG WIEKOWY DEKLINACJI MAGNETYCZNEJ W ŁODZI (1800-1950)
SCIENTIFIC MATERIALS FROM PROFESSOR TADEUSZ OLCZAK (1907-1983) ARCHIVES: SECULAR VARIATIONS OF THE MAGNETIC DECLINATION IN ŁÓDŹ (1800-1950)
Sławomir MAJ - Polskie Towarzystwo Geofizyczne / Instytut Geofi zyki PAN – Warszawa
Streszczenie
Przedstawiono wyniki wstępnych badań kartograficzno-magnetycznych prowadzonych przez prof. Tadeusza Olczaka (1907-1983), dotyczących przypuszczalnego przebiegu wiekowych zmian magnetycznej deklinacji D na terenie Łodzi przemysłowej w okresie 1800-1950. Ich fragmenty zostały odnalezione w rodzinnych materiałach archiwalnych Profesora.
W artykule omówiono ponadto wyniki analogicznych rozważań kartograficznych i magnetologicznych dotyczących Warszawy XVIII, XIX i pierwszej połowy XX wieku. Wykorzystano również informacje geodezyjno-historyczne i geograficzno-historyczne związane z dziejami Łodzi, pochodzące z Państwowego Archiwum w Łodzi i współczesnej literatury naukowej lat 2007/2008.
Słowa kluczowe
deklinacja magnetyczna, zmiany wiekowe, Tadeusz Olczak, historia geofizyki w Polsce
Cytowanie
Maj S., 2013, Z archiwum profesora Tadeusza Olczaka (1907-1983): bieg wiekowy deklinacji magnetycznej w Łodzi (lata 1800-1950), Przegląd Geofizyczny, z.1-2, 93-104
Summary
The results of preliminary cartographic/geomagnetic studies, led by Professor Tadeusz Olczak (1907-1983) on the secular changes of magnetic declination D in city Łódź (from 1800 to 1950) are presented. Several main fragments of the above considerations were found in the family archival documents of T. Olczak. In addition, this article discusses the results of similar cartographic/magnetic researches for territory of Warsaw city of XVIII, XIX and XX centuries. In particular, many interesting geodetic and geographic historical data connected with the records of Łódź from the Łódź State Archive and contemporary 2007/2008 scientifi c literature were also used.
Keywords
magnetic declination, secular changes, Tadeusz Olczak, history of geophysics in Poland
Quotation
Maj S., 2013, Scientifi c materials from professor Tadeusz Olczak (1907-1983) archives: secular variations of the magnetic declination in Łódź (1800-1950) (in polish), Review of Geophysics, z.1-2, 93-104
WSPOMNIENIA POŚMIERTNE - COMMEMORATION
8.
KRONIKA - CHRONICLE
9.
150. rocznica urodzin Profesora Maurycego Piusa Rudzkiego, kierownika pierwszej w świecie Katedry Geofizyki
Zbigniew Czechowski
Tekst / ArtykułZ ŻYCIA TOWARZYSTWA - FROM THE SOCIETY ACTIVITIES
10.
Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Geofizycznego, 2009-2012
Alfred Dubicki
Tekst / Artykuł11.
Walne Zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Geofizycznego (Warszawa, 28 II 2013)
Renata Kuśmirek-Tomaszewska, Piotr Ropuszyński
Tekst / ArtykułRECENZJE - REVIEWS
12.
Recenzje
Tekst / Artykuł